کدام رویداد مهمتر است؟حوادث مهم سال ۷۴

ژیلا بنی‌یعقوب روزنامه همشهری شنبه . ۱۸ . فروردین ۱۳۷۵

آیا می‌توان رویداد مهم سال را انتخاب کرد؟ از چه نظر یک حادثه می‌تواند مهمترین رویداد سال باشد؟ چه کسانی بهتر می‌توانند رویداد مهم سال را برگزینند؟ «همشهری» برای جستجوی پاسخی به این پرسش که هر سال ذهن روزنامه‌نگاران را به خود معطوف می‌کند، به سراغ چهره‌های متفاوت عرصه مطبوعات اعم از مدیرمسئول، سردبیر و روزنامه‌نگار رفته است و از آن‌ها خواسته است تا به زعم خویش مهمترین حادثه و رویداد سال ۷۴ را در قلمرو مسائل داخلی ایران برشمرند.

به راستی چه معیار و شاخصی برای پاسخگویی به این پرسش می‌توان برگزید؟ تأثیر دوران‌ساز یک رویداد و نقشی که در ساختار نظام اجتماعی خواهد داشت، یا میزان برانگیختن توجه عمومی؟ پهنا و ژرفای یک حادثه، یا گستره و بازتاب خبری آن؟ سیاست، اقتصاد یا فرهنگ؟ کدام حوزه در سرنوشت ما مؤثر است که رویداد آن قلمرو نیز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند؟ قمزنان جامعه مطبوعاتی ما که قاعدتاً در زمره زبدگان و نخبگان عرصه نطر و اندیشه‌اند و بیش از دیگران در گیرودار رویدادها و بازتاب‌های آن هستند، بیشتر از دیگران می‌توانند درباره مهمترین رویداد سال، رأی دهند و داوری کنند.
در این میان، البته دو نکته مهم مطرح است:

نخست: اینکه چه زمانی این پرسش مطرح شده است؟ پاسخ‌های ارئه شده نشان می‌دهد که نزدیکی زمان پرسش با آخرین رویداد مهم سال یعنی انتخابات و زمینه‌ها و پیامدهای آن، فراوانی ذکر این رویداد را در پاسخ‌ها افزایش داده است. شاید اگر انتخابات در نیمه‌های سال برگزار شده بود و دادگاه محاکمه اختلاس کنندگان بانک صادرات در پایان سال، پاسخ‌ها ممکن بود متفاوت باشد!

دوم: هر رأی و نظر در این باره، بر پشتوانه‌ای از تحلیل و جمع‌بندی و دیدگاه نسبت به سیر تحولات اقتصادی و اجتماعی جامعه و روند رویدادها مبتنی است و همین نگرش و جمع‌بندی است که بررأی افراد تأثیر گذارده و می‌گذارد. آنکه پیشینه و ریشه هر رویدادی را در نظر می‌گیرد و نظر می‌دهد، طبعاً دقیق‌تر داوری می‌کند و آن کسی که صورت قضایا را می‌بیند، نگاهی مشخص‌تر به موضوع دارد.

به هر حال، بار دیگر،تقویم تاریخ ورق خورده است و سالی دیگر بر همه چیز گذشته است. با این پیش فرض که رویداد مهم سال هر چه که بوده باشد بر همه زوایای زندگی ما سایه می‌افکند، با دیدگاه اهالی مطبوعات همراه می‌شویم:

*پرش به سوی قرن بیست‌ویکم

«حسین قندی» سردبیر روزنامه اخبار وقایع مهم سال را با یک دیدگاه ژورنالیستی مورد بررسی قرار می‌دهد. هم از این روی است که می‌گوید:

«فضای انتخاباتی مجلس پنجم که در اواخر سال گذشته در کشور شکل گرفت، مهمترین واقعه سال بود، چرا که خبرها و پیش‌خبرها مربوط به آن فراگیرترین خبر بود و سایر اخبار از این فراگیری برخوردار نبودند.»
وی معتقد است: دو سه ماه مانده به انتخابات همه چیز در کشور حکایت از آن داشت که در فضای سیاسی کشور تغییراتی به وجود آمده است. مردم، روشنفکران و سیاسیون این انتخابات را مهم یافتند، چرا که احساس کردند «چهار سال آینده» یک سکوی پرتاب برای وررود به قرن بیست‌ویکم است. همه فهمیده بودیم اگر در این پرش موفق نباشیم هرگز نمی‌توان این فرصت چهار- پنج ساله را حتی در زمان‌های طولانی‌تر- مثلاً ده ساله- جبران کرد. همین بحث‌ها و اندیشه‌ها انحصارگری‌ها را نفی کرد. اگر این حرکت به‌طور طبیعی مسیر خود را طی کرده باشد یک ترکیب مطلوب در مجلس و به‌طور کلی در نظام شکل خواهد گرفت که ما را در پرسش به سوی قرن بیست‌ویک کمک خواهد کرد و اگر جز این باشد و انحصارگرایی بر کشور حاکم شود از قافله جهانی عقب می‌مانیم.

«جمیله کدیور» عضو شورای سردبیری روزنامه «اطلاعات بین‌الملل» نیز انتخابات مجلس پنجم را به دلیل ورود گروه‌های جدید به صحنه سیاسی کشور مهمترین حادثه می‌داندو می‌گوید: شاخص‌ترین گروه، کارگزاران سازندگی با همان گروه ۱۶ بود. حضور این طیف به خودی خود سبب ترغیب برخی اقشار، گروه‌ها، افراد و موجب هراس و نگرانی برخی گروه‌ها و افراد دیگر شد.

حضور این گروه در صحنه انتخابات بسیاری از گروه‌های دیگر را نیز به صحنه سیاسی کشاند. چه گروه‌‌هایی که برای خنثی کردن نقش این گروه وارد صحنه شدند و چه گروه‌هایی که محیط را برای عرضه نقطه نظرات خود مناسب می‌دیدند هر دو از مهمترین آثار ورود گروه کارگزاران به صحنه سیاسی بودند. متأسفانه بسیاری از افراد یک طیف دیگر چه در تهران و چه در شهرستان‌ها- لااقل تا آن‌جا که مطلعم در شهر خودم شیراز- با زیر پا گذاشتن تقوای سیاسی سعی در مخدوش کردن وجهه و چهره کارگزاران سازندگی و کاندیداهای مورد حمایت آن‌ها به عنوان طرفداران اجتماعی، طرفداران لغو حکم ارتداد سلمان رشدی و… داشتند و هنوز هم دارند. این افراد مانند اشخاصی هستند که خود را به خواب زده‌اند و هر چه هم آن‌ها را صدا کنی از خواب بیدار نمی‌شوند.

اعتراض مطبوعاتی‌ها

«سعید درودی» یکی از نویسندگان روزنامه اطلاعات از «تصویب نشدن طرح اصلاح قانون مطبوعات» به عنوان مهمترین حادثه فرهنگی در سال ۷۴ یاد می‌کند و می‌گوید:
جمعی از نمایندگان مجلس طرحی را با عنوان«طرح اصلاح قانون مطبوعات» به مجلس بردند و برخی از مقامات رسمی کشور از جمله رئیس‌ کمیسیون فرهنگ و ارشاد اسلامی مجلس نیز از این طرح حمایت کردند. در برابر این طرح که بر اساس آن نظارت بر مطبوعات شدید می‌شد، تقریباً همه مطبوعات کشور از خود واکنش نشان دادند. سلام، همشهری، رسالت، دنیای سخن، کیهان و… همه از موضعی این طرح را به باد انتقاد گرفتند. بر اثر همین انتقادها طرح در خود کمیسیون پس گرفته شد. این حادثه نشان داد نهادهای صنفی می‌توانند از حقوق خود دفاع کنند به شرط اینکه یکسری اصول و قواعد را که برای هر نوع حرکت‌ علنی لازم است مراعات کنند. اگر برای دفاع از حقوق صنفی حرکت‌های صحیح انجام شود شرایط به گونه‌ای نیست که نتوان هیچ نتیجه مثبتی گرفت.
در این حادثه هم اعتراض کنندگان قواعد بازی را رعایت کردند و هم کسانی که مخالف این اعتراض بودند عکس‌العمل مناسب نشان دادند.

شکسته شدن فضای انحصارطلبی

«عطاء‌الله مهاجرانی» مدیرمسئول هفته‌نامه «بهمن» از انتخابات مجلس پنجم به عنوان مهمترین حادثه سال ۷۴ یاد می‌کند. چرا که به اعتقاد وی این حادثه «دوستان ارجمند» را خوابزده کرده است.
وی می‌گوید: شکسته شدن فضای انحصارطلبی و تمامت خواهی، افزایش کاندیداها به نسبت ۶۷ درصد در قیاس با دوره چهارم، حضور گسترده مردم در پای صندوق‌های رأی و اکثریت نسبی کاندیداهای کارگزاران سازندگی در واقع حکایت از تغییر جدی سیاسی مجلس پنجم دارد و این تغییر را در ترکیب هیأت رئیسه مجلس نیز خواهیم دید. در یک کلام دوستان ارجمندی که در خواب خوش سیطره بر مجلس پنجم، دولت و ریاست‌جمهوری آینده بودند اینکه خوابزده شده‌اند.

کثرت‌گرایی سیاسی

«فریبرز بیات» یکی دیگر از روزنامه‌نگاران کشورمان نیز ظهور گروه‌های جدید به‌ویژه «کارگزاران سازندگی» و «جمعیت دفاع از ارزش‌های انقلاب اسلامی» را به عنوان مهمترین حادثه سالی که گذشت ذکر می‌کند و می‌گوید:
این گروه‌ها که پیش از این به شکل نیمه‌رسمی فعالیت داشتند در آستانه انتخابات فعالیت خود را علنی کردند. اهمیت ظهور این گروه‌ها بیشتر از آن جهت است که به کثرت‌گرایی سیاسی در کشور رسمیت بخشیدند. حالا دیگر جامعه به این واقعیت پی برده که یک گروه نمی‌تواند در برگیرنده منافع تمام اقشار و طبقات باشد. ظهور این تعدد منافع، عقاید و ارزش‌ها آینده امیدوارکننده‌ای را نوید می‌دهد. البته این گروه‌ها که به خاطر منافع مقطعی و کوتاه مدت با هم ائتلاف کرده بودند در درازمدت مجبور خواهند شد اهداف و مرزهای خود را مشخص‌تر کنند و دست از شعارهای کلی بردارند.

«ادواری» اما متفاوت

برخلاف نظر عده‌ای که قضیه ظهور کارگزاران سازندگی در آستانه انتخابات در چشمشان نوعی خیمه‌شب بازی برای گرم کردن تنور انتخابات جلوه کرد. از نظر «سیروس علی‌نژاد» سردبیرمجله زمان این واقعه نه تنها در سال ۷۴ که در چند ساله اخیر «مهمترین» حادثه بوده است.

وی می‌گوید: انتخابات امری ادواری است و از قضا به گمان من انتخابات مجلس پنجم با دوره‌های پیشین تفاوت چندانی نداشت. تفاوت در این بود که این انتخابات سبب تسریع در ظهور کارگزاران شد یا لااقل موجب آن شد ه این امر به تأخیر نیفتند.

شکاف‌ها نزدیکتر شد

به اعتقاد «عمید نائینی» سردبیر مجله «پیام امروز»مهمترین رویداد در سالی که گذشت این بود که شکاف عظیم میان لایه‌های حسی، درونی و برونی انسان ایرانی یک‌ سانتی‌متر به هم نزدیکتر شد.

وی می‌گوید: عضو جامعه ایرانی در یک نیروی عادت تاریخی که از پیش با خود حمل می‌کرد گرفتار یک ناهمگونی درونی و برونی ویژه است. یعنی چیزی را آرزو می‌کند، اما به چیز دیگری فکر می‌کند و به نوع دیگری آن را بیان می‌کند، سپس به کلی رفتاری مغایر با همان جنبه‌ها را پیش می‌گیرد و در پایان نتیجه کار هم نوع دیگر از آب در می‌آید. این شکاف عظیم میان لایه‌های حسی، درونی و برونی فرد ایرانی از او موجودی ناهمگون و بیش از اندازه پیچیده ساخته است که کامیابی او را در هدف‌هایش و بهروزی‌اش را در زیستن کاسته و در نتیجه صداقت، کارآمدی و آزادی عمل او را به حداقل رسانده است. اگر فاصله این شکاف‌ها را یک‌متر فرض کنیم، در یک تصویر بسیار کلی رویداد مهم این بود که جامعه ایرانی در هر متر یک سانتی‌متر توانست شکاف‌ها را به هم نزدیکتر کند. این تمرینی است که اگر صد بار تکرار شود سرانجام از فرد و جامعه، موجودیتی پدید می‌آورد که جامعیت و تکامل می‌یابد.

وی نیتجه می‌گیرد سرانجام همگان درخواهند یافت میان آرزو کردن، فکر کردن، گفتن، عمل کردن و به نتیجه رساندن، یک رابطه ارگانیک و منطقی وجود دارد. این حس که در مرحله بسیار جنینی و مقدماتی سر بیرون آورد و سایه‌روشن‌هایی در قلمرو متفاوت از آن دیده شد، مهمترین رویداد سال گذشته کشورمان بود.

صدور بیانیه کارگزاران

«علیرضا علوی‌تبار» سردبیر هفته‌نامه بهمن نیز صدور بیانیه کارگزاران را مهمترین رویداد ایران در سال ۷۴ می‌داند و می‌گوید:

صدور این بیانیه نقش مهمی در شفاف کردن فضای سیاسی کشور داشت و توانست به یک جریان سیاسی که از قبل نیز وجود داشت اما به صورت خیلی آشکار فعالیت نداشت هویت ببخشد.

«محمود شمس‌الواعظین» سردبیر مجله کیان نیز گفته است:

به لحاظ داخلی و از منظر ملی، برگزاری انتخابات دوره پنجم مجلس مهمترین رویداد سال ۷۴ است. چرا؟ برای‌ آنکه این انتخابات به‌طور نسبی و در منظومه نیروهای پذیرفته شده نظام، نشان می‌دهد که در دیدگاه مردم نسبت به گرایش‌های کم و بیش غالب چه تحولاتی پیدا شده است. و درست از این روست که می‌توان چهره سیاسی چهارسال آینده کشور را در حوزه قانونگذاری ترسیم کرد. انتخابات دوره پنجم مجلس ویژگی نیز دارد و آن ترسیم یک چشم‌انداز از ساختار و ترکیب فرآیندی است که پس از انقضای دوره دوم ریاست‌جمهوری آقای هاشمی‌رفسنجانی و شروع مرحله جدید حیات سیاسی آغاز خواهد شد و این نکته اهمیت فراوانی دارد.

یک نظر متفاوت

یک روزنامه‌نگار نیز مهمترین حادثه سال را «شکوفایی اقتصادی در کشور» ذکر می‌کند و می‌گوید:

در ابتدای سال ۷۳ وقتی چشم‌انداز اقتصاد ایران را تحلیل می‌کردم اصلاً به آینده خوش‌بین نبودم و غالباً تصویری که از اقتصاد ایران در ذهن می‌آوردم «یک بدهی سنگین ارزی» و «درآمد کاهنده» بود. اما واقعیت جز این شد و اقتصاد ایران ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های نهفته خود را در نیمه دوم سال ۷۳ و سال ۷۴ آشکار کرد تا آنجا که در نهایت شگفتی نه فقط رشد اقتصادی منفی نشد بلکه بخش صنعت و کشاورزی به رشد خود ادامه داد و اوضاع به آن وخامتی که پیش‌بینی می‌کردیم نشد. مردم در سال ۷۴ کمتر رنج کشیدند زیرا رقم مطلق یارانه‌ها و پرداخت آن عادلانه‌تر و منظم‌تر شد.
اگر سال ۷۳ بود

سردبیر یک هفته‌نامه ورزشی نیز می‌گوید: اگر پرسش در مورد سال ۷۳ بود می‌گفتم مهمترین حادثه سال «شکست تیم ملی فوتبال ایران در بازی‌های آسیایی» بوده است اما چون در سال ۷۴ رویداد ورزشی مهمی نداشتیم نمی‌دانم چه پاسخی به شما بدهم.

اما به اعتقاد نادر داودی مدیرمسئول مجله تماشاگران، ایران در سالی گذشت شاهد هیچ رویداد مهمی نبود.
یک روزنامه‌نگار نیز معتقد است: اگر فیلم «بادکنک سفید» برنده اسکار می‌شد مهمترین رویداد سال بود.