خاطره های پراکنده از هاله سحابی

چهارشنبه ظهر از پله های آپارتمان هاله در مجتمع مسکونی نسیم دانش که پایین می آمدم، تمام مسیر راه پله با زنجیره انسانی لباس شخصی ها پوشیده شده بود، هم زن بودند و هم مرد:زنان چادر مشکی بر سر داشتند و مردان عینک افتابی بزرگ و ماسک های آلودگی هوا بر صورت.

تابوت را اعضای خانواده از ورودی آپارتمان بیرون می آوردند، اشک و اشک… دوستان و خانواده هاله اشک می ریختند و می گفتند:« لااله الاالله»، صدای هق هق گریه می خواست سقف را بشکافد.نگاهم به لیاس شخصی ها افتاد.یک زن چادری در گوش یکی از مردان چیزی می گفت و هردو بلند خندیدند، مدتها بود تصمیم گرفته بودم حرفی با آنها نرنم…اما تحملم یکباره تمام شد و با بغضی که در گلو داشتم، به آنها گفتم: چرا می خندید؟حتی نمی توانید حرمت یک خانواده عزادار را نگه دارید.زن با خنده ای گفت :ما به خودمان می خندیم! و مرد فریاد زد:برو بگذار به کارمون برسیم!(کارشان در تشییع هاله سحابی چه بود؟)

لباس شخصی ها خیلی زود و در همان راه پله ها تابوت را از خانواده و دوستان گرفتند، کسی با فریادی بغض آلود گفت که انصاف داشته باشید و بگذارید اعضای خانواده همراهی اش کنند.پاسخ این درخواست بالارفتن صدای لااله الاالله لباس شخصی هایی بود که به جای خانواده، هاله را در میان گرفته بودند.هاله را خود در آمبولانس گذاشتند، اغلب آنها که در امبولانس در کنار هاله نشستند تا در اخرین دقایق حضور جسم بی جانش در این جهان در کنارش باشند، لباس شخصی ها بودند نه نزدیکان و دوستدارانش.

پرده اشک نمی گذاشت همه چیز را شفاف و روشن ببینم:آمبولانس با سرعت از ما دور می شد.حرکت تند آمبولانس من را در خاطراتم پرتاب کرد.

یک -دوستی از من خواسته بود که به نیابت از او و به دلیل ارتباط و آشنایی ام با هاله، از او به عنوان مدافع حقوق زنان برای حضور در یک کنفرانس بین المللی دعوت کنم.شماره هاله را گرفتم و خیلی زود صدای مهربانش را از آن سوی خط شنیدم.موضوع را که برایش گفتم، خندید و گفت :از آن دوست تشکر کنید و بگویید من الان حتی پاسپورت ندارم.من [در این سالها] فقط یکبار به مکه رفته ام که آن هم پاسپورت خاص خودش را دارد…*

پریدم توی حرفش:اصلا مساله ای نیست، فرصت دارید که درخواست پاسپورت کنید، الان خیلی هم سریع می دهند.

خندید و گفت :«نه، ژیلاجان!مساله این نیست…اصلا به مغزم هم خطور نمی کند که به خارج سفر کنم..(نقل به مضمون)

متعجب شدم:چرا؟دلیلش چیست؟

گفت :«آنقدر کار برای بهتر شدن زندگی مردم در همین ایران دارم که هیچ وقت فکر به این فکر نمی کنم که به خارج سفر کنم.»

به خاطر قولی که به دوستم برای دعوت از او داده بود، اصرار کردم و اصرار .اما هیچ فایده ای نداشت، فقط می گفت :«همین جا در ایران، خیلی کار برای انجام دادن دارم.چرا باید به خارج(ان هم شرکت در یک کنفرانس خارجی) سفر کنم؟»

دو -پس از حوادث انتخابات پراز مناقشه خرداد ۸۸ در بند ۲۰۹ اوین زندانی بودم، همان زمان که مردم روزها به تظاهرات اعتراضی می رفتند و شب ها اعتراض خود را از پشت بام خانه های شان فریاد می زدند.قرار مردم برای الله و اکبر گفتن اعتراضی ساعت ده شب بود….توی بند ۲۰۹ بودیم و ساعت ده شب شد.صدای پرطنین الله و اکبر در بند پیچید.این چه کسی است که در بند امنیتی وزارت اطلاعات و در سلول، طبق قرار مردم درست راس ساعت ده شب تکبیر می گوید؟فردا زندانی جدیدی را به سلول ما آوردند که شب قبل با هاله سحابی هم سلول بود و برای ما گفت که او کسی نبوده جز هاله…. هاله الله اکبر می گفته و این حرکت آنچنان تاثیر و یا ترسی را در دل زندان بان ها انداخته بود که یکی از نگهبانان زن در سلول را باز کرده و هاله را بغل کرده و گفته بود:خانم، قربونت برم، ساکت شو، هم برای تو خیلی بد می شود و هم برای ما….

هاله در سلولش در بند ۲۰۹ هم پیمان با مردم، راس ساعت ده شب الله اکبر می گفت، چقدر رشک برانگیز بود برای من این همه شجاعت و ایمانش.

سه – او زودتر از من از زندان آزاد شد و سال بعد دوباره به زندان افتاد. قبل از اینکه به زندان برود مدام به من و تعدادی دیگر از خانواده های زندانیان و شهدای جنبش سبز سرکشی می کرد، با مهربانی یک مادر که می خواست همه کم و کسری های فرزندانش را رفع و رجوع کند.چند روز مانده به نوروز ۸۹ با گل و سبزه به دیدنم آمد برای هفت سین سال نو.حتی به فکر گل و سبزه هفت سین من نیز بود.

چهار – نوروز امسال در زندان بود.یکی از روزهای نوروز کسی زنگ خانه ما را فشرد.در را که بازکردم نشناختمش .گفت که هاله از داخل زندان برایش پیام فرستاده که با گل و هدیه ای کوچک به دیدنم بیاید و بگوید :«ژیلا!مرا ببخش!که نتوانستم این نوروز و در نبود بهمن به دیدنت بیایم.»

پنج -خاطراتم از هاله و پدرش خیلی زیاد است.از قدیس سازی پس از مرگ همیشه دوری کرده ام اما من هرگز ندیدم که پدر و فرزند حتی در باره دشمنانشان نیز به درشتی و غیرمنصفانه سخن بگویند.هرگز صلح طلب تر و مسالمت جو تر از آنها ندیدم، آنقدر که هاله شب قبل از تشییع جنازه پدرش مدام می گفت که به جوانترها بگویید که به مراسم تشییع نیایند، جوانها زود احساساتی می شوند و خدای ناکرده ممکن است فضا ناخواسته متشنج شود.ما می خواهیم همه چیز آزام باشد.

شش -چندین سال پیش، مهندس سحابی نزدیک یکسال بود که در سلول انفرادی محبوس بود و هیچ خبری از او نبود.می گفتند در زندان دچار حمله قلبی شده و باز هم به خانواده اجازه ملاقات و تلفن نمی دادند.هاله که پیگیر کارهای پدر بود، بعد از ماهها این در و آن در زدن، یک روز خودش را جلوی اتومبیل علیزاده رییس وقت دادگستری تهران انداخته بود تا شاید خبری از پدر بگیرد.

ماهها بعد وقتی پدر آزاد شد، داستان را که برایش تعریف کرد، مهندس سحابی گفته بود :«خود را جلوی ماشین انداختن یک حرکت خشونت آمیز و اشتباه است.»

هفت -در تشییع جناره پدر، چند شاخه گل دردست داشت، درست مثل همه تظاهرات های پس از انتخابات که به پلیس های ضدشورش، شاخه های گل تقدیم می کرد در تشییع پدرش نیز به پلیس ها گل می داد.پوستر پدرش را روی سینه چسبانده بود.خیلی از مردم عکس های مهندس را در دست داشتند.پلیس ها و مامورهای لباس شخصی عکس ها را از دست مردم به زور می کشیدند و پاره می کردند.چقدر دیدن این صحنه باید برای هاله سخت بوده باشد، اما باز هم چیزی نگفت تا اینکه ماموری با فشار، عکس پدر را از روی سینه اش کشید،…و رفتارهای ناشایست دیگر… هاله بیهوش شد و بر زمین افتاد…و دیگر هرگز برنخاست…به همین سادگی!

من فقط در این روزها از خودم می پرسم :چگونه کسانی می توانند با خانواده ای چنان نجیب و ضد خشونت چنین کنند که کردند؟اصلا آنها که چنین کردند معنای این پرسش من را می فهمند؟

***

پی نویس :هاله سحابی در سالهای نزدیک به انقلاب ظاهرا به خاطر فعالیت های سیاسی اش از دانشگاه تهران اخراج شد و یرای دامه تحصیل به فرانسه رفت و چون در ایران در مدرسه ژاندارک درس خوانده بود، زیان فرانسه اش عالی بود و گفته می شود مدتی در آنجا مسوول تنظیم مصاحبه های رهبر فقید انقلاب بوده و بعد از بازگشت به ایران همه زندگی اش را وقف بهتر شدن زندگی مردم در ایران قرار داد و آن طور که خودش به من گفته بود در این سالها هیچ علاقه ای به سفر به خارج از کشور و شرکت در کنفرانس های خارجی نداشت و به قول خودش مدتها بود که حتی به مغرش خطور نمی کرد به خارج سفر کند و فقط به مکه سفر کرده بود.برداشت من این است که لااقل در یکی -دو دهه اخیر به خارج سفر نکرده بود و همین طور که خودش می گفت حتی پاسپورت نداشت، و این با پاسپورت داشتن در سن بیست سالگی هیچ تعارضی ندارد.